Kastamonu Bozkurt’un Killi köyüne Romanya’nın Kilya bölgesinden XIX. yüzyılın ilk yarısında göç eden Gagavuz Türklerinden Enver Paşa ailesinden çok önemli komutanlar yetişmiştir. Kilya adını Bozkurt’a Killi olarak taşımıştır aile. I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu Başkomutan V. Enver Paşa’dan (1881-1922) başka, kardeşi Nuri (Killigil) Paşa (1890-1949) ve amcası Halil (Kut) Paşa’nın (1882-1957) Osmanlı Ordusu’na hizmetleri büyük olmuştur. Bu Paşalardan Halil (Kut) Paşa’nın I. Dünya Savaşı sırasında; Irak Cephesi’nde komuta ettiği Osmanlı 6. Ordusuyla İngiliz kuvvetlerine karşı kazandığı Kûtü’l-Amâre Zaferi’nin geçen yıl 100. yıl dönümü kutlanmıştı. Cumhurbaşkanımız ve Hükûmetimiz söz konusu zaferin kutlanışına büyük önem vermiş, biz de Kastamonu gazetemizdeki köşemizde bir yazı yayımlamıştık.
100. yıl dolayısıyla Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğünce güzel bir kitap yayımlandı ve kütüphanelere gönderildi: Arşiv Belgelerine Göre Kûtü’l-Amâre Zaferi, haz. Mümin Yıldıztaş, Resul Köse, Muzaffer Albayrak, Yılmaz Karaca, Dr. Ersin Kırca, Selim Ümit, Kemal Gurulkan, İstanbul 2016, 398 s. Bu kitap sayesinde artık, bu zaferle ilgili daha ayrıntılı, gerçekçi, tarihî belgelere dayalı bilgiye sahibiz.
Dönemin (2016’nın) Başbakanı Prof. Dr. Ahmet Davutoğlu ve Devlet Arşivleri Genel Müdürü Doç. Dr. Uğur Ünal’ın Sunuş ve Ön Söz’leriyle başlayan eserde 131 belgenin Latin harflerine aktarılmış ve sadeleştirilmiş şekli ile birçok fotoğraf bulunmaktadır. Belgelerin tarihçiler tarafından daha iyi değerlendirilmesini teminen arka kapağın içindeki cebe CD’si de yerleştirilmiştir.
Zaferin önemi ve özellikleri hakkında bu yıl da birkaç söz söylemek ve Valilik, Bozkurt Kaymakamlığı ve Bozkurt Belediye Başkanlığından beklediğimiz bazı hizmetleri hatırlatmak istiyoruz.
Bu zafer, I. Dünya Savaşı içinde (1914-1918) Çanakkale Zaferi’nden sonra Osmanlı Ordusu’nun kazandığı ikinci zaferdir. Başka da yoktur. Irak’ın Kut bölgesinde İngiliz birliklerine karşı kazanılmış olup Halil Paşa’ya da “Kut” soyadını kazandırmıştır. İngiliz birliklerinin amacı Irak’taki petrol yataklarını ele geçirmekti.
Kûtü’l-Amâre’de General Towshend komutasındaki İngiliz Ordusu, 40 bini aşkın askerini kaybetmiş; 13 general, 481 subay ve 13 bin 300 eri 29 Nisan 2016’da teslim olmak zorunda kalmıştır. Esir alınan İngiliz birlikleri bir tümen seviyesindedir. İngilizlerin bu kayıpları karşısında Osmanlı birlikleri bir tümen seviyesindedir. İngilizlerin bu kayıpları karşısında Osmanlı 6. Ordusu da yaklaşık 11.000 subay ve askerini şehit vermiştir.
Halil Paşa, zafer sonrası 6. Ordu’ya şu mesajı yayımlamıştır:
“Arslanlar!
Bütün Türklere şeref ve şan, İngilizlere kara meydan olan şu kızgın toprağın güneşli semasında şehitlerimizin ruhları sevinçle göklerde uçarken, ben de hepinizin pak alınlarından öperek cümlenizi tebrik ediyorum.
Ordum gerek Kut karşısında ve gerekse Kut’u kurtarmaya gelen ordular karşısında 350 subay ve 10.000 erini şehit vermiştir. Fakat buna karşılık bugün Kut’ta 13 general, 481 subay ve 13.300 er teslim alıyorum. Bu teslim aldığımız orduyu kurtarmaya gelen İngiliz kuvvetleri de 30.000 zayiat vererek geri dönmüşlerdir. Şu iki farka bakılınca cihanı hayrete düşürecek kadar büyük bir fark görülür. Tarih bu olayı yazmak için kelime bulmakta müşkülata uğrayacaktır.
İşte Türk sebatının İngiliz inadını kırdığı birinci zaferi Çanakkale’de, ikinci zaferi burada görüyoruz.”
Halil Paşa, 1918 yılında Bakü’nün zaptı sırasında yeğeni Nuri Paşa’yla birlikteydi. O da Azerbaycanlıların saygı duyduğu bir kahramandır. Anıları 1972 yılında Kûtü’l-Amâre Kahramanı Halil Paşa’nın Anıları/Bitmeyen Savaş adıyla kitaplaştırıldı.
Enver Paşa ailesi, Romanya’dan Türkiye’de Kastamonu’ya yerleştirildiğine ve Killi köyünü kurduklarına göre öz Kastamonulu sayılır. Nuri Paşa, soyadını Killigil alacak kadar toprağına bağlıydı. Killi köyüne birkaç defa geldiği biliniyor. Bu durumda, Enver Paşa ailesinin büstlerini ve Kûtü’l-Amâre Zaferi Anıtı’nı öncelikle Bozkurt’a, sonra da Kastamonu şehir merkezine dikmek tarihe saygının bir sonucudur.
aKut Zaferi, yüce milletimize ve Kastamonululara kutlu olsun!
