Başlığımıza yakışan en önemli belgeler toplamı kitap, hiç kuşkusuz hemşehrimiz Nurettin Peker’in (1893-1987) yayımladığı eserdir. “2018 Türk Dünyası Kültür Başkenti Kastamonu” olayı dolayısıyla yeni baskısı yapılan eserin künyesi şöyledir:
Nurettin Peker; 1918-1923 İstiklâl Savaşı’nın Vesika ve Resimleri: İnönü, Sakarya, Dumlupınar Zaferlerini Sağlayan İnebolu ve Kastamonu Havalisi Deniz ve Kara Harekâtı ve Hatıralar, 3.bs., Kastamonu 2018, 501 s. Kastamonu Valiliği Yayını.
Eserin yazarı M. Nurettin Peker’i kısaca tanıtalım. 1893 yılında İstanbul’da doğdu. Babası Devrekâni Balabanlar köyünden Sadık Efendi, annesi ise İnebolulu H. Nazmiye Hanım’dır.
İlkokul, ortaokul ve liseyi İstanbul Beşiktaş’ta bitirdi. 1909-1912 yılları arasında İstanbul Kıdemli Küçük Zabit Mektebini bitirerek Osmanlı ordusunda görev aldı. Karadağ sınırında görevlendirildi. Balkan Savaşı’nda Edirne’nin Bulgar işgalinden kurtarılış harekâtına katıldı. I. Dünya Savaşı’nın çıkması üzerine Çanakkale, Irak cephelerinde savaştı. 30 Ekim 1918’de yaralı hâlde İngilizlere Musul’da esir düştü. Hindistan’a sürüldü. M. Kemal Paşa’nın gayretiyle Malta sürgünleriyle birlikte esaretten kurtarıldı. 1920 yılında İnebolu’ya gelip Millî Mücadele’ye katıldı. Kastamonu’nun savunması ve cepheye ikmal çalışmalarında yararlıklar gösterdi. Sakarya Meydan Savaşı’na katılarak yaralandı. Kastamonu’da tedavi edildi. İstiklal Savaşı’nda son görev yeri Gaziantep Hudut Taburu’dur.
Emsal arkadaşları Yüzbaşılığa terfi ettirilip Peker’in esarette geçen iki yılı terfisine sayılmayınca ordudan istifa etti (1923). İstiklal Madalyası verildi. İstanbul Taharrî Komiser Yardımcılığı (1923) görevinden sonra Azdavay’da ve Kastamonu’ nun çeşitli nahiyelerinde müdürlük, ilçelerde kaymakam vekilliği görevlerinde 28 yıl (1923-1951) hizmet verdi. 1951’de emekliye ayrılıp İstanbul Beşiktaş’taki baba evine yerleşti. Kitaplarını yazdı. 16 Mayıs 1987’de vefat etti. İstiklâl Savaşı (1955), Tarih Konuşuyor (Cemal Kutay’la 8 Cilt, 1964), Balkan Harbi’nde Kırklareli (1969), Kurtuluş Savaşı’nda Kastamonu (2.bs. 1977-1978), Öl Esir Olma/İstiklâl Savaşı’nda Karadeniz Ereğlisi, Alemdar Gemisi’nin Kahramanlığı ve Siyasi Neticeleri (2000), Tüfek Omza/Balkan Savaşı’ndan Kurtuluş Savaşı’na Ateş Hattında Bir Ömür (2009) adlı kitapları yayımlanmıştır.
Rahmetli Peker, Ön Söz’ünde (1955, ilk baskı için) kitabı yazış amacını ve nasıl yayımladığnı şöyle anlatıyor (s.3):
“Tarihten ibret almadığımız için o bizden intikamını almış ve milletimizi İstiklâl Savaşı gibi eşsiz bir boğuşmaya ve yeniden tarih yazmaya mecbur etmiştir.
İstiklâl Savaşı’nda kuvvetli ve zayıf taraflarımız olmuştur. İman ve zaferlerle dolu kuvvetli taraflarımızı övünerek gençliğe anlatır parlak örnekler verirken eksik ve yanlışlarla dolu zayıf taraflarımızı da üzülerek gençliğe bildirmek suretiyle ibret dersi vermeyi millî bir borç bildim. Bunun için Kurtuluş Savaşımızın yarın topluca bir tarihi yazılırken ona faydası olur düşüncesiyle Kastamonu havalisini dolaştığım otuz sene zarfında resim ve vesikaları toplamış, ayrıca o günleri yaşamış vazifeli ve alakalıların hatıralarını almış ve 1 Mayıs 1951’de emekliye ayrıldıktan sonra işe devam ederek Kastamonu Valisi Nurettin Aynuksa ve Askerlik Dairesi Başkanı Alb. Muhip Cantınaz’ın izinleriyle rutubetli mahzenlerde yaptığım yıpratcı araştırmalar sonunda elime geçen vesikalardan başka aşağıda adları geçen eserleri arayıp bulabildiğim zevatın şahsen verdikleri bilgi ve hatıraları da derleyip tarih sırasıyla birleştirerek İstiklâl Savaşı’nda genel durum ile İnebolu ve Kastamonu havalisinin yararlıklarını belirten bu kitabı yazdım. Ve takım, bölük kumandanlıklarıyla katıldığım Balkan, I. Dünya ve İstiklâl Savaşlarından sonra Kastamonu vilayetinde idari amir ve memurluklarıyla geçen hepsi kırk küsür senelik yurt hizmetine ek olarak bu eseri de katmayı istedim.
Mali kudretim müsait olmadığından dolayı bahsedemediğim bazı muhit ve başarılı hizmetlerine rağmen hatırlarını alamadığım bir kısım muhterem zevat vardır. Yazacakları eserlerle bu eksiklikleri tamamlamalarını dileriz.”
Eser; Ön Söz, Esere Nasıl Başlandı, Faydandığım Kitaplar ve Bu Esere Şahsen Hatıra ve Bilgi Verenler başlıklı altı yazıdan sonra bölümlere ayrılmadan 420 yazı, kronoloji ve resim, bazı belge görüntülerinden oluşuyor. Yazılar, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda Kastamonu/Kastamonuluların oynadığı rolü belgeleriyle ortaya koyuyor. Millî Mücadele’de görev almış Kastamonulu sivil ve asker kahramanları bu sayede öğreniyoruz. Açıksöz gazetesi sahibi Hüsnü Açıksöz’ün 1933 tarihli İstiklâl Harbi’nde Kastamonu adlı kitabında bu kitaptakilere göre çok az bilgi, belge vardır.
420 başlık içinde neler yok ki? Köşe yazımıza ancak otuz altısını alabildik:
- İzmir’in İşgalinde Kastamonu
- Açıksöz Gazetesi
- İnebolu Gençler Mahvelinin Kuruluşu ve Gelişmesi: 1918-1919
- Kastamonu Vilayetinin Kuvâ-yı Milliye ile Birleşmesi
- Kastamonu’da Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin Kuruluşu
- Kastamonu’da Müdafaa-i Hukuk Hanımlar Cemiyeti
- Kadınlar Mitingi
- Kastamonu Gençler Kulübü ve Kastamonuluların Yararlılığı
- Sinop ve İnebolu’ya Gelen İngiliz Subayları
- Ankara’da Büyük Millet Meclisinin Kurulması, Kastamonu’da Yapılan Seçimler
- Düzce Bolu İsyanlarında, İlk Büyük Yunan Taarruzunda Kastamonu
- Yozgat İsyanında Kastamonu
- İnebolu’da Başlayan Teşkilat ve İnebolu Kayıkçıları
- Cephelerde Silah İhtiyacı Karşısında Kastamonu
- İnebolu Ankara Yolundaki Han ve Otellerin İsimleri
- İlk Yerli Sürgü ve Dikenli Dikensiz Teller. Tüfek, Fişek İçin Cepheden Gelen Yanık Sesler
- Mustafa Kemal Paşa’nın ve Meclisin Korunmasında Kastamonulular
- 15 Yaşından 45 Yaşına Kadar Kastamonuluların Milis Eğitimleri
- Sebilürreşad Sahibi Eşref Edip ve Başmuharriri Mehmet Âkif Beyler Kastamonu’da
- İstiklâl Savaşı’nda Kastamonu ve İnebolu Telgrafhaneleri ve Telgrafçıları
- İstiklâl Savaşı’nın İlk Müteahhitleri Kastamonu’da
- Kastamonu’da I. İstiklâl Mahkemesi
- İnebolu-Ankara Yolundaki Taşıt İşleri ve 14. Fırka Araba Nakliye Kolunun Kurulması
- Kastamonu Bölgesinden Orduya Gönderilen Taşıtlar
- Muhittin Paşa’nın Millî Orduda İlk Askerî Bandoyu Kurması
- Kahraman 40. Alayın Kastamonu’da İkinci Defa Kuruluşu
- İnebolu’ya Gelenler, İnebolu’dan Gidenler
- İnebolu’ya Gelen Hintli Gönüllüler ve Kastamonu’daki Cezayirli Askerleri
- Sakarya Savaşı’nda Kastamonu Kadınları
- Canlı Bir Tablo: Türk Kadını ile Rauf Bey
- Kar Kış ve Donda Yapılan Taşımalar. Kışla Önünde Donan Kahraman Türk Anası (Şerife Bacı)
- Necati Bey’in Müsameresi ve Kastamonu Sultanîsi
- İnebolu Ankara Yolunda Çalışan Kamyonlar ve İlk Şoförleri
- Kastamonu ve Çankırı’da Amele Taburları
- İstiklâl Savaşı’nda Denizcilerimiz
- Kâzım Karabekir Paşa’nın Koruduğu Kimsesiz Çocuklar İnebolu’da
- Kastamonu’nun Yararlılığı Hakkında Söylenmiş Sözler. Aldığı Takdirler.
Kitap vesilesiyle rahmetli Nurettin Peker’i saygıyla anıyoruz. Kabri ışıkla dolsun!
NAİL TAN
