Türkiye’de halk bilimi, halk kültürü derleme ve araştırmalarında Türkçe, edebiyat öğretmenlerinin ve bunların yanı sıra ilkokul ve diğer branş öğretmenlerinin büyük hizmeti dokunmuştur. Bu hizmetin öncüsü 1914 yılından itibaren M. Fuad Köprülü’dür. Diğer öğretmenlerden, yani Türkçe, edebiyat öğretmenlerinden ilk aklımıza gelenler Orhan Şaik Gökyay, Sadeddin Nüzhet Ergun, Pertev Naili Boratav, İlhan Başgöz, Cahit Öztelli, Hikmet Dizdaroğlu, Abdülbaki Gölpınarlı, Sükrü Elçin, Mehmet Aydın, Vehbi Cem Aşkun, Ahmet Kutsi Tecer, Haşim Nazihi Okay,M. Halit Bayrı, Kâzım Yedekçioğlu, Ümit Kaftancıoğlu, M. Nihat Özön, Cevdet Kudret, Âsım Bezirci, Nejat Birdoğan, Süleyman Kazmaz, M. Tahir Alangu, Emin Özdemir, Agâh Sırrı Levend, Aydın Oy, Ahmet Talat Onay, Ahmet Özdemir, Eflatun Cem Güney, Murat Uraz, Mehmet Tuğrul, Erman Artun, Mehmet Yardımcı, Kâmil Toygar, İsmet Alpaslan, Doğan Kaya, M. Sabri Koz’dur. Bunlar içinde M. Tahir Alangu (1915-1973)’yla ne yazık ki yüz yüze gelemedik. MEB Millî Folklor Araştırma Dairesi Başkanlığına ilk adımımı attığım günlerde aramızdan ayrıldığı için tanışma fırsatımız olmadı. Ancak, kitaplarının tamamından yararlandık.
Alangu’nun Türk halk bilimi/folkloruyla ilgili kitapları yayım sırasına göre şunlardır: Çalgılı Kahvelerde Külhanbey Edebiyatı ve Numuneleri (İstanbul 1943), Kalevala/Finlerin Kahramanlık Destanı (İstanbul 1945), Süleyman Çelebi: Mevlût (İstanbul 1958), Billur Köşk Masalları (İstanbul 1961),Keloğlan Masalları(1967),Türkiye Folkloru El Kitabı Notları (İstanbul 1969), Türkiye Folkloru El Kitabı (İstanbul 1983), Türkiye Folkloru El Kitabı (Gen. baskı, İstanbul 2020).
Alangu’nun halk kültürü derlemeleri içinde Kastamonu’nun özel bir yeri bulunmaktadır. Bu ilginin temelinde İstanbul Kabataş Lisesinde yatılı okurken Kastamonulu M. Behçet Necatigil’le sınıf arkadaşlığı yatmaktadır. İki arkadaş, daha sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi ve Yüksek Öğretmen Okulunda da aynı sınıfta yatılı okurlar. Üniversite yıllarında Eminönü Halkevinin Dil Edebiyat Kolunda görev alırlar (1939-1941). Yeni Türk ve Yurt dergilerinde halk bilimi derleme ve araştırmaları yayımlanır. Eminönü Halkevinin Kastamonu ve Bursa’ya düzenlediği derleme gezilerine katılırlar. Alangu, bitirme tezini masallar konusunda, doktora tezi niteliğinde hazırlar ve savunur (1943). Amacı üniversiteye asistan olmaktır. Amacına ulaşamayınca yedek subay olarak vatan görevini yerine getirip liselerde 1947-1969 yıllarında edebiyat öğretmenliği yapar. 1969-1973 arasında da Robert Kolej Yüksek Kısmında Türkiye Folkloru derslerini okutur ve vefat eder. İşte Türkiye Folkloru El Kitabı, bu ders notlarıyla oluşmaya başladı ve yeni baskısıyla mükemmel hâle geldi:
Tahir Alangu; Türkiye Folkloru El Kitabı, haz. İsmail Görkem, İstanbul 2020, 935 s., YKY: 5543.
935 sayfalık bu geniş oylumlu kitabı; “Kastamonu’ya birkaç defa gelen Tahir Alangu neler yazmış?” diyerek karıştırdığımızda önemli bilgilerle karşılaştık. Bunlardan bir bölümünü hemşehrilerimize sunmak istiyoruz:
- 1941 yaz aylarında Kastamonu köylerinden masal derlediğini, yalnız erkeklerle görüşebildiğini, bir kadından oğluna anlattığı masalları derlediğini belirtiyor ve ilimizle ilgili şunları yazıyor (s.209): “Bu vilayet öteden beri Osmanlı Ordusuna sipahi yetiştiren bir bölge idi. Ova köylerinin bir çiftlik köy tipinde olması, bu köylerin soydan gelen ağaların konaklarıyla ortakçıların evlerinden meydana gelmiş bir teşekkülden başka bir şey olmamaları, at besleme merakı bu eski sipahi ruhunun bakiyelerini teşkil ediyor. Son harplerdeki yararlıkları yüzünden ün salan meçhul asker, Mehmetçik tipinin daima ‘Gastamonu’nun gıyucuğundan gelmiş’ olması bir tesadüf eseri değildir.”
- “Bir Kastamonu seyahatim esnasında (1941 yazı), oralarda kış geceleri meddahların kahvelerde hâlâ hikâyeler söylediklerini öğrendim. Bunun halk edebiyatı bakımından enteresan olan ciheti, hikâyeler yerli dilinde anlatılırken, sırası gelince taklitlerin arasında İstanbullu taklidinin de katılması olmuştu.” (s.223)
- 1940’lı yıllarda Dadaylı gezgin kitapçıların olduğunu yazmış (s.477).
- “1945 yılı idi. Kastamonu, Devrekâni Yaralıgöz bölgesi köylerinde bir buçuk ay süren bir derleme gezisine çıkmıştım. Elimde bir not defteri, bir de kroki köy köy bölgeyi taramış, hayli malzeme toplamıştım. Bu malzemeyi zaman zaman bazı yazılarımda kullandım (s.532).”
- “Kastamonu havalisinde; son yaptığım seyahatte topladığım geniş malzeme içersinde (30 masal), Finger’in neşrettiği bu masalın mufassal bir varyantı bulunmaktadır ki, Tezel’in Keloğlan Masalları kitabının 3 numaralı metni, bu masalın üçüncü varyantını teşkil etmektedir (s.651).”
- “Çorumlu dergisindeki Hayri Karamuk’un ‘Çorum’da Yağmursuzuk ve Halktaki Ananeler’ isimli makalesi, küçük ebadına rağmen büyük değer taşımaktadır. Kastamonu havalesine yaptığım folklor seyahati esnasında bir şekline tesadüf ettiğim bu yağmur duası hakkında topladığım notları işleme hususunda çekeceğim müşkülat bir parça olsun ortadan kaldırıldığından şahsi teşekkürlerimin de ayrıca kabulünü rica ederim (s.903).”
Sonuç olarak diyebiliriz ki, Kastamonulu halk bilimciler Tahir Alangu’nun 1940’lı yıllar derlemelerini eserlerinden, makalelerinden alıp yararlanmalıdır. Kastamonu Üniversitemizde “Tahir Alangu ve Kastamonu Halk Kültürü” başlıklı bir yüksek lisans tezi hazırlansa ne kadar iyi olur. Rahmetliyi saygıyla anıyor, YKY yöneticileri ve Prof.Dr. İsmail Görkem’e Kastamonuluların teşekkürlerini iletiyoruz…
NAİL TAN
