Hacı Bektaş Velî’nin İslam’a bakışı, müritlerinin uymasını istediği esaslar “Makâlât” adlı eserinde yer almıştır. Bu eser, Hacı Bektaş Velî’nin en önemli eseridir. Ancak, ne yazık ki pek çok Bektaşî tarafından okunmamış, hatta zaman zaman Hacı Bektaş’a ait olduğu inkâr edilmiştir. Prof. Dr. Esad Coşan’ın bütün nüshaları görerek yaptığı tenkitli, mukayeseli çalışmasıyla 1987 yılında Arapçadan Türkçeye kazandırılmış, Hüseyin Özbay tarafından da sadeleştirilmiş baskısı hazırlanarak 1990 yılında Kültür Bakanlığınca yayımlanmıştır (Sistem Ofset, Ank. 1990, 63 s.).
Hünkãr Hacı Bektaş Velî, Makâlât’ta insan-ı kâmil olup Allah’a kavuşmak isteyen kişinin “4 kapı 40 makam” dan oluşan yolu izlemesi gerektiğini belirtmiştir. Bu yolun esası; bir Müslüman’ın imanının davranışlarına, ahlakına yansıması olarak açıklanabilir. Büyük velî, 4 kapı 40 makamı, ayetlerle, hadislerle, dinî hikâyelerle açıklamaya çalışmış, bunların İslamiyet’te var olan değerler olduğunu vurgulamak istemiştir. 4 kapı 40 makamdan birinin bile eksik uygulanmasını kabul etmeyeceğini de yazmıştır.
4 kapı 40 makam, bir Müslüman’dan beklenen dinî ve ahlaki davranışları ihtiva eden bir tasavvuf sistemidir. Hacı Bektaş Velî’ye göre; her Müslüman önce “şeriat”ı bilecek, bu kapıdan geçerek “tarikat”a girecek, tarikatta bir mürşidin gözetiminde olgunlaştıktan sonra “mârifet” kapısından içeri girip ideal insanın hünerlerine, vasıflarına sahip olacak, en son olarak da “hakikat” kapısından geçip kendisini Allah’a kavuşturacak on makamı tamamlayacaktır.
Makâlât’a göre, “4 kapı 40 makam” şöyle sıralanmıştır:
I.Şeriat kapısı ve 10 makamı:
- İman getirmek,
- İlim öğrenmek,
- Namaz kılmak, oruç tutmak, zekât vermek, gücü yeten için Hacca gitmek, seferberlik olunca askerden kaçmayıp düşmana karşı gelmek ve cenabetken temizlenmek,
- Helal kazanmak, faizi haram bilmek,
- Nikâh kıymak, evlenmek,
- Hayz ve loğusalıkta kadınlarla cinsî münasebeti haram bilmek,
7.Sünnet ve cemaat ehlinden olmak,
8.Şefkatli olmak,
- Temiz yemek ve temiz giyinmek,
10.İyilik yapmak, kötülükten kaçınmak,
II.Tarikat kapısı ve 10 makamı:
1.Pîrden el alıp tövbe etmek,
2.Bir şeyhe, mürşide mürid olmak,
3.Saç kestirmek, elbise değiştirmek,
4.Nefsiyle savaşıp olgunlaşmak, pişmek,
5.İnsanlara hizmet etmek,
6.Allah’tan korkmak,
7.Allah’ın rahmetinden ümidini kesmemek,
8.Hırka, zembil, makas, seccade, yüz taneli tespih, iğne ve âsayı kutsal bilip bunları kullanmak, taşımak,
9.Makam sahibi, cemaat sahibi, nasihat sahibi, muhabbet sahibi olmak,
10.Aşk, şevk, sefâ ve fakirlik,
Can Allah’a kavuşursa sevinmek, şevkle hareket etmek şaşılacak bir şey değildir.
III.Mârifet kapısı ve 10 makamı:
1.Edepli olmak,
2.Allah’tan korkmak,
3.Boğazına hâkim olmak, perhiz yapmak,
4.Sabır ve kanaat sahibi olmak,
5.Utanmak,
6.Cömert olmak,
7.İlim bilmek,
8.Miskinliği (âcizlik, benlikten uzaklaşma hâli) benimsemek,
9.Mârifet ehli olmak,
10.Kendini bilmek,
IV.Hâkikat kapısı ve 10 makamı:
1.Toprak olmak, alçakgönüllü olmak,
2.72 milleti ayıplamamak,
3.Elinden geleni esirgememek, herkese yardım etmek,
4.Dünyada yaratılmış bütün nesnelerin kendisinden emin olmasını sağlamak,
5.Mülk sahibine (Allah’a) yüzünü sürüp yüz suyunu (yaratılış sebebi olan Muhammedî nûrunu) bulmak,
6.Sohbette hakikat sırlarını söylemek,
7.Seyr-i sülûk (tarikat kurallarına uymak, dört mertebeden geçmek),
8.Sır (Allah’ın akıl ermeyen hikmetini kavramak),
9.Münâcaat (Allah’a yalvarma, dua etme),
10.Çalap Tanrı’ya ulaşmak, kavuşmak,
Makâlât’ı; Alevî, Sünnî, Bektaşî bütün Müslümanlara hararetle tavsiye ederim.
NAİL TAN
