Kastamonu Üniversitesi İİBF Dr. Öğretim Üyesi Murat Fidan’ın Osmanlı Dönemi Kastamonu’da Esnaflık ve Ticarî Hayat (Ankara 2020, 296 s., Gece Kitaplığı) kitabından köşemizde Eylül ve Ekim 2020 aylarındaki dört köşe yazımızda bahsetmiş, Kastamonu’nun bügünkü el sanatları, mutfak kültürü ve ekonomisiyle bağını, önemini ortaya koymaya çalışmıştık. Haziran 2020 ayında yayımlanan bu kitabın ardından Eylül 2020 ayında bir kitap daha yayımladı Dr. Murat Fidan.
Osmanlı-Rusya Ticarî Münasebetleri (XIX. Yüzyıl), Ankara 2020, 317 s. Gazi Kitabevi.
Kitap, Dr. Fidan’ın 2002 yılında Samsun 19 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde hazırlayıp başarıyla savunduğu doktora tezinden üretilmiş. Günümüzde Rusya Federasyonu ile ticarî ilişkilerimizin ne kadar canlı olduğunu biliyoruz. Her ne kadar bu ilişkide Rusya Federasyonu ithalat ihracat oranında çok kârlı durumdaysa da (özellikle doğal gaz ihracatı dolayısıyla) zamanla Türkiye’nin ithalat ihracat makasını daraltabilecek potansiyeli de bulunuyor.
Dr. Fidan, Osmanlı-Rusya ticarî ilişkilerinde 19. yüzyıldaki durumu incelemiş. Ancak, bu ilişkinin öncesini I. Bölümde “18. Yüzyılın Sonlarına Kadar Osmanlı-Rusya İlişkilerinde Siyasi ve Ekonomik Gelişmeler” başlığı altında ele alıp irdelemeyi ihmal etmemiş. Ön Söz’de (s. VII-IX) kitabını yazış amacını ve muhtevasını/içeriğini şu cümlelerle açıklıyor:
“Bu çalışma, 19. yüzyılın son çeyreğine kadarki zaman dilimindeki Osmanlı Devleti ile Rusya arasındaki ticarî ilişkilere konu olan ithalat ihracat verilerini içermektedir. Giriş ve üç ana bölümden oluşan bu çalışmanın giriş kısmında 19. yüzyıla kadar sanayi ve ticaretin genel seyri, iktisadî süreçler ile Osmanlı Devleti ve Rusya’nın sanayileşme ve ticarî gelişmişlikleri hakkında bilgi verilmiştir.
Birinci bölümde, 18. yüzyılın sonlarına kadar Osmanlı Devleti ve Rusya ilişkilerindeki Rusya’nın Karadeniz’e yönelmesi ve İstanbul’la ilişkisi değerlendirilmiştir.
İkinci bölümde, Osmanlı Devleti’nin 19. yüzyıldaki iktisadî politika anlayışı ve bu anlayışın ticarete yansımaları üzerinde durulmuştur.
Son bölümde ise Osmanlı Devleti ile Rusya arasında ithalat ve ihracata konu olan ürünler listelenmiştir. Bu ürünler; hububat, bakliyat, tekstil, baharat, hayvanî, boya, şeker, orman ve maden ürünleri başlıkları altında ithalat ürünleri olarak gruplara ayrılmış ve değerlendirilmiştir.”
Dr. Fidan’ın incelemesine göre 19. yüzyılda Rusya ile Osmanlı Devleti arasında ticarî konuda 1829 Edirne Antlaşması, 1846 Ticaret Antlaşması ve 1862 Ticaret Antlaşması imzalanmıştır. 1806-1812, 1828-1829 yıllarındaki Osmanlı-Rus savaşları sırasında ticaret kesilmiştir. Ticaret ağırlıklı olarak gemilerle, deniz yoluyla yapılmıştır. İstanbul, ana ticaret limanıdır.
Bugün olduğu gibi 19. yüzyılda da Rusya’nın Osmanlı Devleti’ne sattığı mal aldığından fazladır. Osmanlı Devleti, 16. yüzyıldan itibaren İstanbul ve diğer şehirlerdeki halkı beslemek için Rusya’dan hububat, özellikle de buğday ithal etmiştir. Kitaptaki en ibretlik bilgi budur. Dr. Fidan, dönem dönem 19. yüzyıla ait ithal ve ihraç ürünlerine ait tablolar vermiştir. Bu tablolardan yola çıkarak 19. yüzyılda Rusya’dan başlıca hangi ürünleri satın alıyor, hangi ürünleri satıyorduk? Özet olarak sıralayalım.
Rusya’dan ithal ettiklerimiz:Hınta (buğday), şaîr (arpa), dakîk (un), bulgur, yulaf, darı, çavdar, mısır, fasulye, nohut, mercimek, bakla, bezelye, urgan, halat, yapağı, keten, kürk, tuzlu balık, havyar, sadeyağ, mum yağı, deri, balmumu, anason, keten tohumu, alaf (saman, ot), ham demir, işlenmiş demir, bakır, ağaç/kereste, tahta, varil, kaşık, fıçı çenberi.
Rusya’ya ihraç ettiklerimiz: Badem, harnup, hurma, incir (kuru, yaş), limon, portakal, turunç, zeytin, kestane, ceviz, kuru yemiş, hamr (şarap), sirke, limon suyu, pekmez, zeytinyağı, şurup, akgünlük (zamk), asfur, günlük, kükürt, mazı, portakal kabuğu, turunç kabuğu, kökboya, tuz, tütün (duhan), şeker, kahve, biber, anberiye, ham pamuk, pamuk ipliği, keten, urgan, yorgan, pamuklu, ipekli, yünlü-tiftik dokumalar.
Dr. Fidan’ın sonuç bölümünden aldığımız son paragraf (s.263), Osmanlı-Rusya 19. yüzyıl ilişkilerini özetliyor: “Osmanlı Devleti ile Rusya arasında ticaretin Karadeniz üzerinden deniz ticareti şeklinde yapıldığı anlaşılmaktadır. Bu ticaretin, Osmanlı Devleti’nin uyguladığı klasik ticaret politikasına bağlı olarak daha ziyade ithalat çerçevesinde olduğu görülmektedir. Nitekim, Osmanlı Devleti Rusya’dan toplam olarak 951.006 ton ithalat yaparken, bu devlete 87.283 ton ihracat yaptığı tespit edilmiştir.”
Kitap; kaynakça, ticarî terimler sözlüğü ile Rusya-Osmanlı Devleti ticaret anlaşmaları ekiyle sona ermektedir.
Arap alfabesiyle kaleme alınmış yüzlerce belgeyi arşivlerde inceleyerek meydana getirdiği bu eseri dolayısıyla da Dr. Murat Fidan’ı bir kez daha kutluyor, akademik çalışmalarında başarılar diliyoruz…
NAİL TAN
