6 Nisan 2022 tarihli Hürriyet gazetesinin 5. Sayfasında yer alan resimli haberin başlığı ve vurgu sunuşu şöyleydi: “Dünyanın En Eski Tatlısı: Aşure: Aşure BBC tarafından efsanelere dayanan geçmişi ve temsil ettiği kültürel kodlarla dünyanın en eski tatlısı olarak nitelendirildi.”
Ünlü İngiliz yayın kuruluşu BBC’nin haber sayfasında yer alan yazıda Aşure’nin Nuh Tufanı’na dayanan kökleri anlatılmış, adının Arapçada on anlamına geldiği ve Hicrî Takvim’in ilk ayı Muharrem’in 10. gününü ifade ettiği ve 10 Muharrem’in Şiî, Alevilerce çok önemli bir tarih olduğu belirtilmiştir.
Azerbaycan’ın Türkiye’nin doğu sınırındaki parçası Nahçivan Özerk Cumhuriyeti topraklarında Gemikaya denilen dağa Nuh’un gemisinin oturduğu kabul edilir. Hatta, Hz. Nuh’un türbesi de Nahçivan’da bulunmaktadır. 2002 yılından itibaren aralıklı olarak beş defa gittiğimiz Nahçivan’da Nuh Tufanı’yla ilgili bir sempozyuma (2009’da) katılıp, onarılan Hz. Nuh Peygamber Türbesi’nin açılış töreninde de hazır bulunmuştuk. Sempozyum için hazırlayıp sunduğumuz bildirinin Türkiye ve Azerbaycan Türkçesindeki başlığı şuydu: “Nuh Tufanı’nın Dünya Mutfak Kültürüne Armağanı Bir Tatlı: Aşure.” Makale, bildirimizin bugüne kadar yayımlandığı kaynaklar şunlardır:
- “Nuh Tufanı’nın Dünya Mutfak Kültürüne Armağanı: Aşure”, Türk Dünyası Tarih ve Kültür Dergisi, S 265, Ocak 2009, s.34-38.
- “Nuh Tufanı’nın Dünya Metbex Medeniyyetine Töhfesi Olan Bir Şirniyyat: Aşure”, Nuh Peygamber, Dünya Tufanı ve Nahçivan Sempozyumu, Nahçivan 2010, s.232-242. Azerbaycan Millî İlimler Akademisi Nahçivan Bölmesi Neşriyyatı.
- “Nuh Tufanı’nın Dünya Mutfak Kültürüne Armağanı Bir Tatlı: Aşure”, Uluslararası Hacıbektaş Aşure Günü, Ankara 2013, s.71-83. Hacı Bektaş Kültür Derneği Yayınları:6.
- “Nuh Tufanı’nın Dünya Mutfak Kültürüne Armağanı Bir Tatlı: Aşure”, Öz Köz Söz, Ankara 2014, s.266-272. Kültür Ajans Yayını.
Tabii, bizden önce Aşure hakkında makale yazılmış, bildiri sunulmuştur. Biz bildirimizde çoğundan yararlanıp bir sentez yapmaya çalıştık. Yazımızda; aşure adı, aşureyi kutsal kılan nedenler, aşure ayı, tatlının yapılışı, aşureyle ilgili gelenek ve inançlar, edebiyattaki yeri üzerinde durulmuş, derli toplu bilgi verilmiştir.
Adını Arapça 10 Muharrem’den alan tatlının çok zengin bir mitolojik, dinî, kültürel kökeni bulunmaktadır. Türk İslam kültüründe bu kökenle ilgili ana bilgileri sıralayarak yazımızı sonlandıracağız. BBC, bizim makalelerimizi değerlendirmiş veya hiç görmemiş olabilir. Önemli olan aşurenin dünya mutfak kültüründe yerini almasıdır. Bakınız 10 Muharrem’le ilgili temel inanç kaynakları nelerdir? Bildirimizin girişinden aktarıyoruz:
- Âdem ile Havva anamızın ilk tanıştığı, Hz. Âdem’in tövbesinin Allah tarafından kabul edildiği gün. Allah’ın Âdem ile Havva’yı affettiği, ilk aşurenin pişirildiği gün.
- İbrahim’in ateşten kurtulduğu gün, oğlu Hz. İsmail’in doğduğu gün.
- Musa ve Hz. İsa’nın doğduğu gün, Hz. İsa’nın semaya yükseldiği gün.
- Nuh’un gemisinin tufandan sonra karaya oturduğu veya gemiden insan ve hayvanların karaya ilk ayak bastıkları gün. Gemide kalan son yiyeceklerin bir kazanı doldurup selamet çorbanın/aşurenin ilk pişirildiği gün.
- Musa kavminin zulümden kurtulduğu, Hz. Musa’nın denizi yararak kavmini kurtarıp Firavun ve ordusunu sulara gömdüğü gün.
- Süleyman’a mührün verildiği, Hz. Davut’un tövbesinin kabul edildiği gün.
- Yunus’un balığın karnından kurtulduğu gün.
- Yusuf’un kardeşlerinin attığı kuyudan çıkarıldığı, Hz. Yakup’un görmeyen gözlerinin açılıp oğlu Yusuf’la buluştuğu gün.
- Eyyub’un hastalığından kurtulup şifaya kavuştuğu gün.
- Muhammed’e geçmiş ve gelecek bütün günahlarının affedildiğine dair Allah tarafından teminat verildiği gün.
- Muhammed’in torunu Hz. Hüseyin’in Kerbelâ’da şehit edildiği (10 Muharrem 61/1 Ekim 680), bu sebeple matem orucunun tutulduğu gün.
Aşure ve güllaç Ramazan ayının gözde tatlılarıdır. Aşurenin içine en az yedi malzeme konulması şarttır. Yoksul ve zengin sofralarına göre malzeme sayısı 7-41 arasında değişir. Tüm vatandaşlarımızın oruç, dua ve diğer ibadetleri Allah tarafından kabul olunsun! Sofraları bereketle, gönülleri iyilik, merhamet ve sevgiyle dolsun!
NAİL TAN
