Kastamonulu şair, halk kültürü araştırmacısı, eğitimci ve İl Halk Kütüphanesi Müdürü İhsan Ozanoğlu’nun (1907-1981) TDK Arşivindeki (Kitaplık, Etüt 70) daktilo ile yazılmış derleme kitaplarından (yayımlanmamış) biri de Kastamonu Halkiyat ve Harsiyatı Dil Edebiyat/Mâniler adını taşımaktadır. Türk Dil Kurumu Yönetim Kurulu 1940’lı yıllarda böyle çok sayıda halk kültürü derlemesini, dil malzemesi olduğu için satın almıştır. Mâniler çalışmasının ön kapağında Kastamonu 1946 tarihi bulunmaktadır.
Çalışmada, Ön Söz’den sonraki 375 sayfada 1505 mâni metni yer almaktadır. Ardından, mânilerdeki Kastamonu ağzı söz varlığına ait, anlamı bilinmeyebilecek kelimelerle ilgili 15 sayfalık bir sözlük gelmektedir. Sözlüğü, Kastamonu ağzındaki kelimelerin telaffuzunu gösteren 28 sayfalık alfabetik fonetik sözlüğü izlemektedir. Mâniler, mümkün olduğu kadar Kastamonu ağzı özellikleri korunarak derlenmiş ve yazıya geçirilmiştir. Büyük şair Orhan Şaik Gökyay, “Kastamonuca” derdi Kastamonu’da konuşulan Türkçeye.
Ozanoğlu’nun “1 Ocak 1946/Kastamonu Safalan” yazarak bitirdiği ıslak imzalı ön sözünden derleme amacını ve tavsiyelerini belirten bazı cümleleri aktarmakta yarar görüyoruz:
“Saf ve asil Kastamonu halkının bütün müfredatı ile folklorunu toplamayı bir hemşehrilik ve anayurt borcu, millî ve kültürel bir görev bilerek kendimi bu işe yıllardır vakfetmiş olmaktayım. İşte bu sevgi ve cehd ile Kastamonu il merkezine bağlı köyler; Akkaya, Kuzyaka, Göl, Devrekâni, Küre, Daday ve Taşköprü’de bizzat yaptığım araştırma ve derlemeler sonunda bu kitap meydana geldi. Abana, İnebolu, Cide, Azdavay, Araç, Tosya ve Kargı derlemeleri öteki ciltleri teşkil edecektir.
……..
Burada, Kastamonu mânileri hakkında genel bir etüt yapılmadı. Bu işi, Kastamonu Mânileri adlı broşürümde etraflıca ele almış bulunuyorum. Mâniler, hakkında genel bir mütalâa yürütmekten de sarfınazar ettim. Zira, Kastamonu Halk Edebiyatı: Mâniler adlı kitabım bu ihtiyacı karşılamaktadır.
…….
Kusursuz insan olmadığı gibi noksansız eser olmaz. Daha mükemmelini meydana getirebilmek için saha açık ve malzeme bir umman gibi karşınızdadır…”
Ozanoğlu’ndan önce Talat Mümtaz Yaman’ın Kastamonu’dan Toplanmış Mâniler (Kastamonu 1937, 98 s. Kastamonu Halkevi Yayını) kitabı vardır. Ondan sonra ise Ata Erdoğdu Kastamonu Folkloru I (Ankara 1992, 207-232) v Prof.Dr. Eyüp Akman Kastamonu Mânileri adıyla Ozanoğlu’nu tamamlayıcı, bütünleyici birer kitap yayımlayarak bir bakıma Ozanoğlu’nun tavsiyesini yerine getirmiştir. Akman’ın Kastamonu Mânileri’nde (Ankara 2003, 105 s., Gazi Kitabevi) 1059 mâni bulunmaktadır. Ozanoğlu’nun bu derlemesinden mâni almamıştır.
Ozanoğlu’nun mâni derlemesinden bazı örnekler verelim:
Enterisi al basma Gaşların garasuna
Yanug bağrıma basma Mim çekmüş arasuna
Elle ne derse desün Seni melhem deyela
Her ilafa gulağ asma. Yüregle yarasuna.
Ceğüzün boyasuna Havada uçᾱ gırlanguç
Yazmasun oyasuna. Ganadu ayruc ayruc
O yâr geldi agluma Beni senden ayuran
Gine düşdüm yasuna. Gan gussun avuc avuc.
İndüm nene biçmeye Gitdü gelürün deye
Eyildüm su içmeye Yolu bilürün deye
Yârimden mektup gelmiş Söz verdi yemin etdi
Ganadım yog uçmaya. Senalurun deye.
İhsan Ozanoğlu’nu bu vesileyle rahmetle, saygıyla anıyoruz. Nur içinde yatsın!
NAİL TAN
