İstiklal Savaşı yıllarında İnebolu-Ankara İstiklal Yolu’nda yürüyenlerden biri de gazeteci, yayıncı, Mehmet Âkif’in yakın arkadaşı Sebilü’r-Reşad dergisinin imtiyaz sahibi Dr. Eşref Edip Fergan’dı.
Kastamonu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi hemşehrimiz Yrd.Doç.Dr. Mustafa Eski’nin genellikle Açıksöz gazetesinde yayımlanan haberleri esas alarak yazdığı “Mütareke Sonrasında Kastamonu’ya Gelen Önemli Kişiler” başlıklı makaleye göre (Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S 45, 1999, s.1047); Eşref Edip, 15 Temmuz 1920 günü İstanbul’dan Kastamonu’ya geldi. Bu gelişin İnebolu üzerinden olduğundan şüphe yoktur. Yılanlı Dergâhı’ndaki toplantılara katılıp halkın moralini yükseltici konuşmalar yaptı. Muhittin Paşa (Akyüz) Kastamonu ve Bolu Havalisi Kumandanı olarak 30 Eylül 1920’de şehre gelince Vali tarafından Sinop’a sürüldü. Mehmet Âkif’in araya girmesi üzerine tekrar şehre döndü. Mehmet Âkif, 19 Ekim 1920’de halkı Millî Mücadele’ye davet için Kastamonu’ya geldiğinde birlikte Sebilü’r- Reşâd’ın üç sayısını Kastamonu’da yayımladılar. Âkif ve Eşref Edip 24 Aralık 1920 tarihinde Kastamonu’dan ayrılıp Ankara’ya gittiler. Böylece dergi de Ankara’ya taşınmış oldu. Eşref Edip’in Kastamonu’da bulunduğu sürede, Açıksöz’de bazı yazıları da yayımlandı.
Fergan, 1882 yılında Serez’de doğdu. İlk ve orta öğrenimini Serez’de tamamladı. Müftüden Arapça dersleri aldı. İstanbul’a gelerek Hukuk Mektebine kaydoldu. Bir yandan da dinî bilimler tahsili yaptı. Ebu’l Ulâ Mardin ve Mehmet Âkif Ersoy’la tanıştı. Onlarla Sırât-ı Müstakim dergisini çıkardı. Bu dergi 182. sayıdan itibaren Sebilü’r Reşâd adını aldı. Hukuk Mektebini bitirince doktorasını yaptı. İstanbul’un 16 Mart 1920’de işgali üzerine Mehmet Âkif’le Kastamonu’ya, ardından da Ankara’ya geçti. Büyük Zafer’den sonra İstanbul’a dönerek dergisini çıkarmaya devam etti. Şeyh Sait İsyanı üzerine tutuklanarak Diyarbakır İstiklal Mahkemesinde yargılandı. Dergiyi kapatması şartıyla beraat etti. Asâr-ı İlmiye Kütüphanesi adı altında yayın faaliyetlerini sürdürdü. 1932’de Mısır’a gidip Mehmet Âkif’le görüştü. 1941’de iki arkadaşıyla İslam-Türk Ansiklopedisi’ni çıkarmaya başladı. 1948-1966 yılları arasında Sebilü’r Reşâd’ı tekrar yayımladı. Yeni İstiklal (1965-67) ve Bugün (1967-69) gazetelerinde yazdı. 1971’den itibaren başta Safahat olmak üzere birçok değerli eseri yayımlamaya başladı. Ancak ömrü yetmedi. Aynı yıl İstanbul’da öldü. Safahat daha sonra defalarca basıldı. İlk baskısına önemli ölçüde riayet edildi.
Basılmış eserlerinin bir bölümü şunlardır:
Mehmed Âkif (Hayatı, Eserleri 2 C, 1938-39), İnkılap Karşısında Âkif-Fikret, Gençlik ve Tan’cılar (1940), Misyoner ve Müsteşriklerin Yazdıkları İslam Ansiklopedisi’nin İlmî Mahiyeti (1941), Pembe Kitap (1943), İslam Ansiklopedisi’nin İlmî Mahiyeti (1946), Çocuklarımıza Din Kitabı (4 Kitap, 1944-49), Risâle-i Nur Müellifi Bediüzzaman Said Nur (1950), Kur’ân, Garp Mütefekkirlerine Göre (1957), Kara Kitap (1967), Dinde Reformcular (A. F. Başgil, N. Topçu, İ. H. Danişmend ve M. Raif Ogan’la, 1959), Hac Rehberi (A. Ulvi ve M. Âkif’le).
Eşref Edip Fergan denilince Sebilü’r Reşâd dergisi ve Mehmet Âkif Ersoy akla gelir. Âkif’le dostluğu, düşünce birliği onun da yolunu İnebolu-Ankara İstiklal Yolu’na düşürdü. Ruhu şad olsun!
