BÖLÜM VI
Kastamonu Eczaneleri ve Eczacıları
1920’li yılların başında 3’ü Kastamonu merkez, 2’si İnebolu ve birer tanesi de Taşköprü, Araç, Tosya ve Cide’de olmak üzere toplam 8 eczane bulunduğu kaynaklarda geçse de Kastamonu’da eczacılığın 1850’li yıllara kadar geri gitmekte olduğu, eczane açılış ve kapanış sayılarına bakıldığında bu sayının her dönem değiştiği görülmektedir.
Kastamonu’da eczane açmak üzere ilk müracaatın Hekim Giacomo Meonik (Çakomo Meonik) tarafından 22 Mayıs 1850’de yapıldığı Başbakanlık Osmanlı Arşivlerinden belirlenebilmektedir. Bu müracaatın ardından 25 Haziran 1850’de ilk eczanenin açılması için gerekli iznin verildiği görülmektedir.
1875’de bu kez Kastamonu Hapishanesi’nin içinde bir eczane yapımı gündeme gelmiştir. 20 Haziran 1887’de ise Kastamonu’da hızla artan frengi hastalığının tedavisi için şehre hekim ve eczacıların gönderildiğini bilinmektedir. Yine o dönemde yapılan yazışmalardan Kastamonu ve İnebolu’da özel frengi hastaneleri olduğu ve bu hastanelerde ciddi sorunlar yaşanmakta olduğu anlaşılmaktadır.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde Kastamonu’daki eczacılar ile ilgili olarak yer alan belgelerin çoğunluğu resmi görev ifa eden eczacılar ve onların görev yaptıkları Frengi Hastaneleri ve Frengi Mücadelesi ile ilgilidir. Bir başka dikkat çekici olay da hastalıkla mücadele için buraya gönderilen eczacıların sürgün ya da uygunsuz davranışları nedeniyle İstanbul’dan uzaklaştırılmış kişiler olmalarıdır. Örneğin Eczacı Andon Efendi, Kastamonu’ya 3 kuruş yevmiye ile gönderilen ve burada ömür boyu mecburi ikamete tabi tutulan bir eczacıdır. Bu kişi her ne kadar meslekten ebediyen men edilmişse de yokluktan olsa gerek, Valilikçe bir süre Frengi Hastanesi’nde çalışmasına müsaade edilmiştir.
Daha sonra yerine gelen Eczacı Süleyman Efendi’nin de uygunsuz davranışları nedeniyle görevden alınmasıyla Eczacı Artin Rasatciyan bu göreve getirilmiştir (22 Ekim 1888). 1894’te ise bu görevde eczacı Vartan Efendi’yi görmekteyiz. Bizim tespit edebildiğimiz kadarıyla Kastamonu’nun resmi dairelerinde görev yapan diğer eczacılar ise:
Merkez Hastanesi’nde de görevli Eczacı Mehmed Ziya Efendi, İsmail Hakkı Efendi (1921) ve Hovsep Rafaelyan Efendi (Büyükada’da, eczane açmıştır), Vilayet Heyet-i Sıhhiyesinde memur Eczacı Sokrat Efendi, Belediye Eczacısı Hacı Mehmed Rıza Efendi (Saltuk), Merkez Hapishanesi Eczacısı Ksenofon Petridis Efendi (daha sonra İstanbul, Yeniköy’de eczane açmıştır), Cide Hastahane-i Umumi Eczacısı Ahmet Hamdi Efendi, İnebolu Frengi Hastanesi Eczacısı Karakin Efendi ve kendinin istifasından sonra sırasıyla bu göreve tayin edilen Yani Kiryako Efendi ve Leon Mikail Efendi, İnebolu Belediye Eczacısı Dimitri Andonyadis Efendi ve İnebolu Hastanesi Eczacısı Cemal Daniş (Karadeniz) Beylerdir.
Kastamonu’da 1885 yılında mevcut üç eczane bulunuyordu, bunların sahipleri:
Amançiç Efendi, Antuvan Efendi ve Stavraki Efendi’ler idi. Bu eczacıların görev yaptığı yıllar kesin olarak bilinmemekle beraber 1888 yılına kadar Kastamonu’da faal olduklarını biliyoruz. 4 Şubat 1889’a gelindiğinde ise Kastamonu’da iki yeni eczane faaliyete geçmiştir. Bunlardan birini Kostaki Dimitraki Katranides açmıştır. Eczanesinin mühründe belirttiği tesis tarihi ile Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde yer alan belgedeki tarihler birbirini doğrulamaktadır. Diğer eczacı hakkında bilgimiz yoktur. Cumhuriyet öncesi Kastamonu’da eczane açan eczacılar ve tespit edilen çalışma yılları aşağıdadır:
Kostaki Dimitraki Katranides: 1889-1921 yılları arasında faal olduğu bilinmektedir.
Leonidas Efendi: 1895’te faaldir.
Karakin Efendi: 1897-1900 yılları arasında faal olduğu bilinmektedir. (Daha önce İnebolu Frengi Hastanesi Eczacısı).
Hacı Mehmed Rıza Bey (Saltuk): 1902’de Hükümet Caddesi üzerinde eczanesi vardı, daha sonra milletvekili olmuştur. Dönemin Kastamonu Valisi tarafından bir husumet nedeniyle sürülmüş, Romanya ’ya gitmişse de, vali aleyhine açmış olduğu davayı kazanarak Kastamonu’ya dönmüş ve milletvekili seçilmiştir.
İlia Mavromade: 1909-1922 yılları arasında faal olduğu bilinmektedir.
Mehmed Bahir Bey: 1920’li yıllarda Kastamonu İstikamet Eczanesi sahibi idi.
İsmail Naili Bey: 1913-1921 yılları arasında faal olduğu bilinmektedir.
Osman İlhan Bey: 1899 Mezunudur. 1920’lerin başında devren aldığı eczaneyi “Kastamonu Sıhhat Eczanesi” adı altında yeniden açmıştır. Eczanesi daha sonra oğlu eczacı Vecdi İlhan tarafından çalıştırılmıştır.
Cemal Daniş: 1905 mezunu, bir süre İnebolu Hastanesi’nde görev yaptıktan sonra önce Çankırı’da bir eczane açmış, ardından 1922’de Kastamonu’ya gelerek “Karadeniz Eczanesi”ni açmıştır. Eczane ölümünden sonra kısa bir süre gelini Belma, daha sonra da oğlu Turan Karadeniz tarafından uzun yıllar çalıştırılmıştır. Kastamonu’nun bu görkemli eczanesi halen Abdi İbrahim İlaç Fabrikası’nın Hadımköy’deki Ar-Ge tesislerinde ziyaretçilerini kabul etmektedir.
Kastamonuluların unutamadığı “Karadeniz” ve “Sıhhat” Eczaneleri, Osman İlhan Bey ile Cemal Daniş Bey kişiliklerinde adeta simgeleşmişlerdir. Bu durum 1955 yılına kadar sürmüş, bu tarihte eczacı İsmet Hadi Topçu tarafından şehirde üçüncü bir eczane, “Yeni Eczane” açılmıştır. 1970’li yıllara kadar şehirde eczane sayısı artmazken, 1980’lerden sonra eczacılık fakültelerinden mezun eczacı sayısının artmasına bağlı olarak açılan eczane sayısında da hızlı bir artış olmuştur. Öyle ki, 1980’de 11 olan eczane sayısı 2008’de 42’ye yükselmiştir. Gerek eczane sayısının artması, gerekse içinde ilaç yapılan geleneksel eczane kavramından uzaklaşılması unutulmaz eczanelerin ve eczacıların devrinin kapanmasına neden olmuş, ancak bu yazıda yer alan isimler kent tarihinin sayfalarında kendilerine yer bularak ölümsüzleşmeyi başarabilmişlerdir.
- ••
Kastamonu’nun ilçelerinde eczanelerin durumu:
İnebolu
Kastamonu’nun bir dönem en önemli ilçesi İnebolu’da eczane açan ilk Müslüman eczacı 1904 mezunu, ordudan emekli askeri eczacı Yusuf Cemal Bey’dir. Onun açmış olduğu “Kanaat Eczanesi”nin tesis tarihi kesin olarak belli değildir, ancak büyük bir olasılıkla I. Dünya Savaşı sonrasında açılmış olmalıdır. O tarihlerde ilçede görev yapan ikinci eczane ise Dimitri Pamukçuoğlu’na aitti. Pamukçuoğlu 1922’de İnebolu’dan ayrılınca özel eczane sayısı bire düşmüştür. İnebolu’da Kanaat Eczanesi’nin dışında bir de mesul müdürlüğü 1931 yılına kadar Ali Haydar Ahmed Bey (1902 mezunu) tarafından yapılmış olan İnebolu Belediyesi’ne ait “Belediye Eczanesi” vardı. 1931 yılında Ali Haydar Bey, Kanaat Eczanesi’ni Yusuf Cemal Bey’den devralmış ve İnebolu’nun tek eczanesi olarak çalıştırmaya başlamıştır. 1950’li yıllara kadar İnebolu’da görev yapan diğer eczacılar ve eczanelerinin isimleri aşağıdadır:
Nahid Bey, hakkında tek bildiğimiz, 1933’te görev yaptığı İnebolu’dan ayrılmış olduğudur. Muhtemelen Ali Haydar Bey’den sonra Belediye Eczanesi’nde çalışmış olmalıdır.
“İnebolu Eczanesi” 1910 mezunu H. İhsan Erdemsoy tarafından 1939’da açılmıştır.
“Sağlık Eczanesi” 1925 mezunu Sabri Nuri Tatlı tarafından açılmıştır. (1948 faal)
1960’lı yılların ortalarına gelindiğinde de ilçedeki eczane sayısında bir değişiklik olmamış, ancak eczane sahipleri değişmiştir.
“İnebolu Eczanesi” 1925 mezunu Niyazi Ökten tarafından devralınmıştır (1966 faal). “Akpınar Eczanesi” 1928 mezunu Nurettin Akkal tarafından açılmıştır (1966 faal).
Taşköprü
“Taşköprü Şifa Eczanesi”, 1921’de faal, eczacısı bilinmiyor.
“Taşköprü Halk Eczanesi”, 1930 mezunu Rasim Yücebilgiç tarafından açılmıştır, daha sonra eczanenin adı değişmiş,
“Taşköprü Eczanesi” olmuştur (1948-1966 faal).
Tosya
“Tosya Sıhhat Eczanesi” 1924 mezunu Necdet Rıza Taner tarafından açılmıştır (1948 faal).
“Çataloğlu Eczanesi” 1955 mezunu Şinasi Çatal tarafından açılmıştır.
Araç
“Memleket Eczanesi” 1930 Mezunu Mehmet Atıf Tözün tarafından açılmıştır (1948 faal).
Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar Mekteb-i Mülkiye-i Şahane’den eczacılık diploması almış Kastamonulu eczacılar:
Jak Kiryako, 1890, İnebolu
Leon Antranikyan, 1896, Kastamonu
Kiryako Simonidi, 1896, Tosya
Agop Armenak, 1897, Kastamonu
İlia Pavli, 1898, Kastamonu
Kirkor Artin, 1900, Kastamonu
Kopernik Senekrim, 1900, Kastamonu
Sadık Mustafa, 1902, Tosya
Setrak Fındıklıyan, 1903, Kastamonu
Dikran Garabetyan, 1908, Kastamonu
- Bu bölümde, Mert Sandalcı’nın, Üsküdar’a Kadar Kastamonu kitabında yer alan “Yolu Kastamonu’dan Geçen Eczacılar” makalesinden faydalanılmıştır
(Sürecek)
MURAT KARASALİHOĞLU
