Kastamonulu bilim insanı, “Kastamonuca”nın sözlüğünü yazan Dr. Öğretim Üyesi Ergün Acar’ın özgeçmişinden, ağabeyim rahmetli Özdemir Tan’la (ö. 30 Ağustos 2020) birlikte kaleme aldığımız on ciltten oluşan Gurur Kaynağımız Kastamonulular adlı biyografi ansiklopedimizin VI. Cildinde (Ankara 2006, s.108) ve IX. Cildinde (Ankara 2013, s.162) söz etmiştik. Hâlen Sinop Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde görev yapan Acar, 2010 yılında Ankara Gazi Kitabevince yayımlanan Kastamonu Yöresi Söz Varlığı adlı kitabının genişletilmiş ikinci baskısını meğer 2015 yılında yapmış. Bize kargo ile 2021 Kurban Bayramı öncesi gönderdiğinden, yeni haberimiz oldu. Bu gecikmeden dolayı üzgünüz. Önce tanıtacağımız kitabın künyesini verelim, sonra da Dr. Ergün Acar’ı kısaca hatırlayalım.
Dr. Ergün Acar; Kastamonu Yöresi Söz Varlığı, Gen. 2. bs., Ankara 2015, 659 s. Gazi Kitabevi Yayını.
Acar, 1981 yılında babasının mesleği dolayısıyla Cide’de doğdu. Aslen Şenpazar nüfusuna kayıtlı Hüseyin-Emine Acar çiftinin oğludur.
Seydiler İlköğretim Okulundan sonra Şenpazar Lisesini bitirdi (2000). Yüksek öğrenimini Trakya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde tamamladı (2004). 2005 yılında açılan sınavı kazanarak Trakya Üniversitesi Rektörlüğünde Okutman olarak akademik hayatına başladı. Üniversitenin Sosyal Bilimler Enstitüsünde önce “Kastamonu Merkez İlçe ve Köyleri Ağzı” konulu yüksek lisans tezini hazırladı (2008). “Kastamonu Yöresi ve Ağızları” doktora tezini başarıyla tamamlayarak aynı Enstitüde 2012 yılında “Bilim Doktoru” unvanını aldı. Amacı Kastamonu Üniversitesinde görev alıp memleketinde bilimsel çalışmalarını geliştirmekti. Ne yazık ki FETÖ’nün üniversitelere önemli ölçüde hâkim olduğunu bildiğimiz yıllarda Kastamonu Üniversitesi Rektörlüğünce “Biz kendi çocuklarımızı üniversitemizde görevlendireceğiz.” denilerek isteği geri çevrildi. Oysa, üniversitede Kastamonu ağzı üzerine doktora yapmış öğretim üyesi yoktu. Trakya Üniversitesinde diksiyon, beden dili ve drama dersleri de veren Acar, iyi derecede gitar çalmakta, şarkı sözü yazmakta ve beste de yapmaktaydı. Üniversiteye çok yararlı olabilecek bir kişiydi. Sonuç olarak, Kastamonu Üniversitesi kaybetti, Sinop Üniversitesi kazandı (2013).
Manevi ağabeyim ünlü Kastamonulu şair, yazar, eğitimci, bilim insanı Orhan Şaik Gökyay (1902-1994), öğretmen babası İnebolu’dan Kastamonu merkeze atanınca şehrin sokaklarında, kahvehanelerinde öğrendiği “Kastamonuca”nın İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde okurken çok işine yaradığını gülerek anlatırdı. Dr. Ergün Acar’ın çalışmasını görseydi en çok o memnun olurdu. Yeri gelmişken “Kastamonuca”yla ilgili iki fıkra anlatalım.
Kastamonulunun biri Giresun’a gitmiş. Dönüşte sormuşlar kendisine:
- Giresun’u beğendin mi, nasıl bir yer?
- Valla şaşudumgaldum. Bizim funduğafindukdeyela, cöğüzecevuzdeyela, acayib dil gırıyala.
Yine Kastamonulunun biri İstanbul’a gitmiş. Köyüne dönünce sormuşlar:
- Öğyedüğünicdüğünsenün olsun. Hele Istambol’u bi anlatı ve. Böğendün mü?
- Beg böğendüm de düllerübeggaba. Ne dedüglerü anlaşulmaya.
Dr. Ergün Acar, yaklaşık 15.000 söz varlığından oluşan (Bu ne zenginlik?) sözlüğünün Ön Söz yazısında, sözlüğü hazırlama amacı ve içeriği hakkında özetle şu bilgiyi veriyor:
“Biz de bu zincirin boş bir halkasını doldurmak maksadıyla Kastamonu Yöresi Söz Varlığı adlı eserimizi oluşturmaya çalıştık. Ayrıca bu eserle ileride hazırlanacak bir Ağız Atlası için kaynak oluşturmayı hedefledik.
Tarihî, coğrafi ve kültürel yapısına bağlı zengin bir söz varlığı barındıran Kastamonu yöresi, bu değerlerini gün geçtikçe kaybetmektedir. Değişik zamanlarda birçok yerde kayıt altına alınmış ve erozyona uğramış sözcükleri bu eserde toplamaya çalıştık.
Çalışmamızda yer alan sözcükleri dört ana grupta sınıflandırabiliriz:
- Bölgeyle ilgili TDK Derleme Sözlüğü’nde yer alan sözcükler
- Derleme Sözlüğü’nde var olan, ancak yöremizin belirtilmediği sözcükler
- Derleme Sözlüğü’nde var olan, ancak yöremizde anlamı farklı sözcükler
- Derleme Sözlüğü’nde bulunmayıp yöremizden derlenen sözcükler
Bundan on yıl evvel başladığımız derleme çalışmalarımız esnasında güler yüzleriyle bizleri misafir eden tüm kaynak kişilerimize şükranlarımızı sunuyoruz.”
Dr. Ergün Acar, şüphesiz en önemli katkısı d) grubundaki sözcüklerde olmuştur. Sözlüğünü hazırlarken taradığı kitap ve makalelerin listesine göz attığımızda sözlüğün değerini daha iyi anlıyoruz. Zaman zaman yazıyoruz, hatırlatıyoruz. Bilim alanında yazılması en zor eserlerin başında sözlükler gelir. Sözlük hazırlanırken Dr. Ergün Acar, Kastamonu Üniversitesindeki bazı öğretim üyelerinin yaptığı gibi bazı derlemelerin üzerlerini örtmemiş, Kastamonu halk kültürüyle ilgili herkesin çalışmasından yararlanmayı bilmiştir. Eyüp Akman, AbdulkerimAbdulkadiroğlu, Talat Mümtaz Yaman, M. Nasuh Güngör, Fazıl Bayraktar, Süleyman Şenel, Sagıp Atlı, Ata Erdoğdu ve bu satırların yazarı gibi.
Sözlükte bazı söz varlıklarının cümle içinde, Kastamonuluların konuştuğu gibi kullanılışları da yer almıştır.
Sözlüğün önemini, yararını anlatmak için içinde bazı örnekler vermek gerekiyor:
aklıña dene vēmek: Akıllı olmak, akıl vermek (Kastamonu)
alabekine bağırmak: En son sesin çıktığı kadar bağırmak (Kastamonu Merkez köyleri)
alemeşgāre: Açıkça, herkesin gözü önünde.Alemeşgāre göründü. (Tosya, Gökomuz)
alikız: Eli ev işine yatkın, kadın işi yapabilen erkek (DS. 222: Kastamonu)
anşalama: Oyunda mızıkçılık yapmak (Araç-Müslimler)
assuzdatsuz: Faydasız, beyhude, bir şeye benzemeyen (DS.347: Taşköprü)
asımcak: Salıncak.Davul çalarduk, asımcak, asunuduk (KYA, 890: Çatalzeytin-Piri, Saydaş Mah.)
Dr. Öğretim Üyesi Ergün Acar, sadece Kastamonu’nun söz varlığını derlemekle kalmadı. Görev yaptığı Üniversite ve bazı ortak ağız özellikleri dolayısıyla Sinop ilinin söz varlığını da ortaya çıkardı. Sinop mânilerini, hayvan ve mantar adlarını derledi, yayımladı. Bu konudaki iki kitabı; Sinop Yöresi Söz Varlığı (Ankara 2017), Sinop Mânileri(Giriş, Dil İncelemesi-Mâniler-Sözlük (Ankara 2016).
Dr. Öğretim Üyesi Ergün Acar’a bu değerli eseri dolayısıyla Kastamonulular olarak ne kadar teşekkür etsek az. Onu Kastamonu Üniversitesinde öğretim üyesi görmenin zamanı gelmiştir artık…
NAİL TAN
