Türkiye’de mimari mirası en iyi koruyup yaşatma çalışmalarına örnek gösterilen illerin başında şüphesiz Kastamonu, Amasya, Tokat ve Kütahya gelmektedir. Kastamonu’da bir Vali Necdet Yalçın eski mimari namına herşeyi plansızca yıkarken, Vali Enis Yeter kurtarılanları koruyup, restore ettirip günlük hayata kazandırmış, kısaca sürdürülebilir hâle getirmiştir. “Sürdürülebilirlik”, 21. yüzyılda her alanda kullanılan, yüzyılı özetleyen en önemli terimdir.
2019 yılı sonlarında İstanbul’da yayımlanan, Metin Boyacıoğlu dostumuz vasıtasıyla temin ettiğimiz bir kitap, Kastamonu’daki mimari mirası koruma ve yaşatma çalışmalarının önemini bir kez daha gözler önüne sermekte, bizim yazarın görmediği 2008 yılında yayımlanan Kastamonu Evleriyle İlgili Bazı Gelenek Görenek ve Halk İnanmaları kitabımızda araştırılmasını istediğimiz kültürel unsurların çoğuna da temas etmektedir:
Nurderen Özbek; Geçmişten Geleceğe Yaşam Dünyaları ve Mekânlar/ Kastamonu Deneyimi, İstanbul 2019, 222 s. Yem Yayın:276:44.
Böyle bir çalışmayı ancak Kastamonulu olan bir akademisyen yapabilirdi. Yanılmamışız. Kitabı okuduğumuzda onun Reisülküttap Hacı Mustafa ile torunlarından 1877 Osmanlı Meclis-i Mebusanı Kastamonu Milletvekili Salim Efendi (Esenler) soyundan geldiğini öğreniyoruz. 1965 yılında Kastamonu’da doğmuş. İlkokul, ortaokul ve liseyi Kastamonu merkezde okumuş. İTÜ Mimarlık Fakültesinde 1986 yılında yüksek öğrenimini tamamlamış. Aynı üniversite Fen Bilimleri Enstitüsünde 1990’da “Geleneksel Evlerde Bina Formunu Etkileyen Faktörler ve Formun Tanımlanması” konulu yüksek lisans tezini, 2018 yılında da “Yaşam Dünyası Bağlamında Geleneksel Konut Yerleşmelerinin Sürdürülebilirliği ve Kastamonu Örneği” konulu doktora tezini başarıyla savunarak Dr. unvanını almış. Kastamonu Merkez Eligüzel Camisi restorasyon projesini yapıp uygulayarak memleketine önemli bir hizmette daha bulunmuş.
Dr. Nurderen Özbek’in kitabının başında Kastamonulu akrabası iki tanınmış bilim kadınının sunuş/ön söz yazıları bulunuyor, daha sonra kendi ön sözü geliyor. Bu üç yazıdan, kitabın hazırlanış amacı ve barındırdığı kültürel bilgiler bakımından önemli gördüğümüz üç paragrafa yer vermek istiyoruz:
“Bir yere müdahale, aynı zamanda insana, oluşmuş yaşamlara, anılara, kimi birikimlere de müdahale anlamına gelmekte. Bu da göstermekte ki, bugünün mimarlığının konuşmaları artık mimarlığın nesneli ile sınırlı kalmaktadır. Mimarlığı yere olduğu kadar insana ve yaşantılara içkin olarak kavramsallaştırarak çözümlemek esastır. Böylesi bir bilginin inşasına acilen ihtiyacımız var. …. Nurderen Özbek, bu anlamda çok değerli bir araştırmanın peşinde gitmiştir ancak bu çok da zorlu bir yoldur.” Prof.Dr. Belkıs Uluoğlu (Doktora Tezinin Danışmanı).
“Mutlu insanların ancak onları kuşatan mutlu bir çevrede yaşadıklarını düşünürsek; Özbek, mimari geçmişimizle de günümüz mimarisiyle de yüzleşmemizi sağlayan bu çalışmayla evrensel bir hizmet sunuyor hem Türkiye’ye hem de dünyaya.” Prof.Dr. Sakine Eruz.
“Sokakları, bahçeleri ve evleriyle yerleşme dokusunun oluşumundaki gündelik yaşantı izlerinin etkisini adım adım ortaya çıkaran bu çalışma, dokuyu fiziksel bir kabuk olarak korumak yerine geçmişin izlerini taşıyan ancak günümüzün yaşantısına engel olmayan bir sürdürülebilirlik için ana hatları çizmektir.” Dr. Nurderen Özbek.
Kitabın bölümleri ve önemli gördüğümüz alt başlıkları şöyledir:
Giriş
Sürdürülebilirlikte Ev ve Yaşam Değerleri: İnsan Varlığı, Hafıza, Kültür, Yaşantı Bağlamında Anadolu Konut Yerleşmeleri, Kültürel Katmanlaşma ve Yerleşme Olgusu.
Kent Konut Yerleşmelerinin Sürdürülebilirliğini Sağlamak Amacıyla Yapılan Çalışmalar: Kavramsal/Kurumsal Yaklaşımlar, Koruma Yaklaşımları, Sürdürülebilirlik Yaklaşımları, Geleneksel Konut Yerleşmelerinin Sürdürülebilirliği, Sivil Mimariyi ve Sivil Yaşamı Oluşturan İnsan Varlığına Ait Değerlerin Yaşatılmasıyla İlgili Yasal Düzenlemeler, Yaşam Değerlerini Özgün Dokusuyla Sürdürebilen Kent Örnekleri (Bath, Asmara, Bolonya).
“Yaşam Dünyası” Kavramına Dayalı Bir Yöntem ve Konut Yerleşmeleri: Sokak, Bahçe, Ev, Yöntemin Kastamonu Örneği Üzerinden Değerlendirilmesi.
Kastamonu: Kentin Konut Yerleşmelerinin Kurgusuna Etki Eden Unsurlar: Zaman Perspektifinden Kastamonu, Sosyal Yapı, Yönetsel Kararlar, Kentte Yapılan Koruma Çalışmaları, Kastamonu Geleneksel Konut Yerleşmelerinin Dört Sokak Üzerindeki Analizi (Kırkçeşme Caddesi, Saray Cami Sokak-Yıldırım Sokak-İzbe Sokak Hattı, Baba Sokak, Kuleli Sokak), Bulgular, Kastamonu’da Sürdürülebilirlik Analizi Sonucu ve Öneriler.
Sonuç, Kaynaklar, Ekler
Kitaptaki eski-yeni fotoğraf karşılaştırmaları ve çizimler büyük emek ürünü. Dr. Nurderen Özbek, zoru başarmış. Şehrin gelişimini, imarını planlayanlara çok önemli bilgiler sunup yol göstermiş. Prof.Dr. Kutgün Eyüpgiller ve tez danışmanı Kastamonulu Prof.Dr. Belkıs Uluoğlu’nu da ayrıca kutluyorum. Bu tezi yaptırdıkları için. Dr. Özbek’e de yakın yılların bu en önemli araştırması için teşekkürler, teşekkürler, teşekkürler…
NAİL TAN
