Yazar sözlükleri denince önce akla, onun eserlerinde kullandığı kelime, atasözü, deyim dağarcığı anlaşılır. Bu çerçevede, Türkiye’de Yaşar Kemal ve Yunus Emre sözlüklerini hatırlıyorum. İngiliz W. Shakespeare için hazırlanan sözlük, Ali ŞirNevâiSözlüğü kelime, söz dağarcığı en zengin bu iki yazarı yücelttikçe yüceltmiştir. Sefa Kaplan’ın geçtiğimiz aylarda Oğuz Atay hakkında bir sözlük yayımlandığını basından öğrenince, önce bu türden bir sözlük sandık. Sipariş edip kitabı getirttik. Çok daha ilginç bir sözlükle karşılaştık.
Sefa Kaplan; Oğuz Atay Sözlüğü, İstanbul 2021, 133 s. Holden Kitap.
Sözlük, Oğuz Atay’la ilgili bilinmesi gerekenleri; kimi zaman Kaplan’ın edebî diliyle kimi zaman da Atay’ın edebiyat tarihimize mal olmuş, artıkedebî hazine sandıklarında saklanan cümleleriyle anlatıyor. Kitabın arka kapağında şu tanıtım paragraflarında da bu gerçek, yazma amacı vurgulanmış:
“Sefa Kaplan bu sözlükte, Oğuz Atay’a dair pek bilinmeyen ayrıntıları didik didik etmekle kalmıyor, yazarın yaşamını eserleri bağlamında yeniden yorumluyor. Sözlük, bir tanımlama çabasından ziyade bir anlamlandırma, soruşturma gayesi için yazılmış.
Oğuz Atay’ın tedavi olduğu AtkinsonMorley’s Hastanesinden, çocukluğunun netameli gecelerine, disconnectuserectus’tan Orhan Pamuk’a, Emekli Albay Hüsamettin Tambay’dan Selim Işık’a, yazarın hayatında önemli bir yer tutan tanışlarına, entelektüel çevresine, şu kısacık arka kapak yazısına sığdıramayacağımız yüzlerce madde bulacaksınız bu kitapta. Üstelik Olric her sayfada size sessizce eşlik edecek.
Oğuz Atay Sözlüğü, yolu edebiyattan, bilhassa Oğuz Atay’dan geçen herkesin okuması gereken bir başucu kitabı.”
Oğuz Atay Sözlüğü’nün birçok maddesinde doğduğu İnebolu (nüfus kütüğü Devrekâni Etçiler köyü) babasının memleketi Kastamonu’dan söz ediliyor. Şu maddeler ise doğrudan doğruya Kastamonu’yla ilgili: Cemil Atay/Sessiz Faziletler Âbidesi (s.28), Çılgın Kalabalıktan Uzak (s.31-32), Çocukluğun Netameli Geceleri (s.32-33), Fransız Kültürü ile Türk Gelenekleri Arasına Sıkışan Çocuk (s.47), İnebolu’nun Ebeleri ve Bebeleri (s.60), Muazzez Atay (s.71), Topal Doktor Kalksana (s.111).
Çılgın Kalabalıktan Uzak maddesindeki şu cümleleri okuyunca içim cız etti. Bu kadar memleket özlemi çektiğini bilmiyordum doğrusu…
“Atay’ın hedefi, o çok sevdiği Bodrum filan değil, babasının memleketi Kastamonu’nun Devrekâni ilçesinin Etçiler köyüydü. Tek dileği, orada bir ev yapıp yaşamaktı. Öyle ki, yakın arkadaşı Altay Gündüz’ün kayınpederi de olan ünlü mimar Hikmet Koyunoğlu’na evin bir eskizini bile çizdirmişti. Sadece çizimle yetinmemişti üstelik. Tam da o günlerde yazdığı Babama Mektup adlı öyküsünde bu projesinden söz etmişti uzun uzun: ‘Demek ki senin köylü tabiatın bana miras kalmış babacığım. Medeniyeti sevmiyorum. Bu günlere yetişebilseydin, sen de benim gibi televizyondan nefret ederdin sanıyorum. Ben, senin çıktığın köye dönmek istiyorum; yani, sonradan görme deniz özlemcileri gibi kıyıda balıkçılarla filan sohbet etmek istemiyorum. Balığa çıkmak bize göre değil babacığım. Ben senin uçsuz bucaksız tarlalar arasındaki küçücük köyüne yakın bir yerde (çevrede belki bir iki ağaç olabilir) ahşap kirişli kerpiç bir evde yaşamak istiyorum. Evimin resmini tanıdık yaşlı bir mimara çizdirdim.”
Sözlükte 131 madde var. Aralara fotoğraf da serpiştirilmiş. Bir bölümünün başlıkları şöyle: AtkinsonMorley’s Hastanesi, Az Gelişmiş Aşklar Ülkesi, Beyoğlu Nikâh Dairesi: 2 Haziran 1961 (İlk evliliği), Bir Önsöz Yazarı Olarak Selim Işık, Büyümeyi Unutan Çocuklar Ülkesi, Canım İnsanlar! Sonunda Bana Bunu da Yaptınız, Edebiyat Esnafının Kifayetsizliği, Edebiyat ve Edebiyat Çevreleri, Evini Terk Eden Adam, Eylembilim, Fikriye Hanım’ın (ilk eşi) Katlanması Gereken Güçlükler, Fikriye Özge Sevin Pakize (ikinci eşi), Geleceği Elinden Alınan Adam, Günlük’ün Kaybı ve Yeniden Bulunuşu, Günseli Günseli (Ediz, Günseli Işık), Hayat Hastanesi, Herkese Kafa Tutmak, Hilmi Yavuz ve Oğuz Atay, ImperialCollege, İki Beceriksiz Bir Şirket ve Dört Arkadaş, İlhami Ballıbaba, İthaflarda Gizlenen, Jüri Jenerasyonu, Kahramanlar Arası Akrabalıklar, Kar, Kemal Tahir, Korkuyu Beklerken, Köylü Bütün İklimlerde Yetişir, Kütüphaneli Evde Doğmak, Meydan Larousse Günleri, Mustafa İnan I-II, Mustafa Polat, Mühendis Oğuz Bey, Mütercim Arif’in Faziletleri, Nurdan Gürbilek, Nurhayat Hanım, Oğuz Akkan’ın Teşhis ve Tedavi Yöntemleri, Oğuz Atay ve Yamalı Vatandaş, Okşan Atay’ın Doğumu, Okumuş Türk Cahillerinin Fenalıkları, Olaylar Dergisi ya da Aydınların Pejmürdeliği, 13 Aralık 1977, Orhan Pamuk ve Oğuz Atay, Oyunlarda Yaşayan İki Kardeş, Özge Atay’ın Kapatamadığı Uçurumlar, Pakize Kutlu Papi Atay Barışta, Pazar Postası ya da Tükenmeyen Hayal Kırıklıkları, Pısırık Oğlum Benim, Radyoterapi Seansları, Rana Öğretmenden Kurtulma Çabaları, Selim Işık, Sevin Seydi I-II-III, Sinemanın Büyüsü, Şarkılara Tutunmak İçin Çırpınanlar, Şavkar Altınel ve Oğuz Atay, Tavan Arası Gerçeği, Tehlikeli Oyunlar, Tutunamayanlar, Tutunamayanlar Ansiklopedisi, Türk Dil Kurumu, TED Yenişehir Koleji, Türkiye’nin Çocukluğu, Türkiye’nin Ruhu, Ulus Posta Caddesi Esen Apartmanı, Vatan mı Günseli mi?, Bir Yolculukta Ankara, Yalnızlığın Oyuncakları, Yazı Hayatı Denilen Çamur, Yeni Melek Sinemasında Tesadüf, Yıldız Ecevit, 24 Aralık 1976 Cuma, Yurdanur Salman, Zeytinin Gölgesi Göle Vurunca…
Görüldüğü gibi sözlükte Oğuz Atay’ın ailesi, doğumu, öğrenim hayatı, aşkları ve evlilikleri, yazarlığı, eserlerinde ele aldığı kahramanlar, eserlerini inceleyip değerlendirenler, dostları, yaşadığı mutluluk ve mutsuzluklar, ülke sorunlarına bakışı ve nihayet hastalığı ve ölümü madde madde yer almıştır. Asıl memleketi Devrekâni ve doğduğu, çocukluğunun bir bölümünü yaşadığı İnebolu’yla ilgili bilgileri ayrı bir yazımızda değerlendireceğiz.
Sefa Kaplan, Oğuz Atay Sözlüğü ile insan, yazar ve aydın yönleriyle Oğuz Atay’ı bir kez daha anıtlaştırmış, ulu bir edebiyat çınarı olduğunu sanatseverlere hatırlatmıştır. Kastamonulular olarak teşekkürlerimizi, selam ve saygılarımızı sunuyoruz…
NAİL TAN
