Bazen eski bir fotoğrafa baktığınızda “görsel hafıza” yoksa çağrıştırdıklarını yakıştırır ve o hali ile hafızanızın derin labirentlerine yollarsınız.
İlgi alanlarım nedeni ile memleket ve ülke fotoğraflarının haylice bir miktarı bu şekilde istiflendi hafızamda. Çağrışımı oluşturan herhangi bir bilgi o fotoğrafın hafızanın “gayya kuyusu”ndan çıkıveriyor.
Uzun zamandır dadandığın yurtdışı dijital arşivlerinden alınma bir Belge’yi incelerken tam da anlatmaya çabaladığım durum ortaya çıktı. Mekân’ını oturtamadığım fotoğraf bana çağrıştırdığı ile değil mekân ile de anlayabilme sevincini yaşattı.
Yaşamının çok kısa bir bölümünde de olsa yolu Kastamonu ile kesişmiş olan Devlet Tiyatroları ilk “Edebi Kurul Başkanı” Refik Ahmet Sevengil’in 1934 yılında basılan “Yakın Çağlarda Türk Tiyatrosu“isimli eserinin 2.nci cildinde yer alan “Anadolu’da Tiyatro” başlığında yer alan Kastamonu Tiyatrosu’nu açıklayan birkaç satırlık bilgi bazı fotoğraflardaki her şeyi yerli yerine oturtmuş oldu.
Nedir o bilgi? Derseniz.
Önce;
“Kastamonu’da Salim Efendizâde Reşit Bey’e ait olan Halkevi binasında Halkevlerinin teşekkülünden sonra temsil komitesi tarafından bir sahne ve salon yaptırılmıştır. Temsiller burada verilmektedir.
Daha sonra ise;
“Öteki şehirlerimizdeki Halkevlerinin Temsil Şubelerinin ilk intihap(seçim)devresindeki idare hey’etlerini teşkil eden zatlar şunlardır.” Başlığı altında kurucuları işaret etmektedir.
Kastamonu : Reis Muhittin, âza Faruk ve Hüseyin Beyler
Refik Ahmet Sevengil’in bu tespitlerine paralel yine aynı yıl içinde Kastamonu Vilayet Matbaasında basılan “29 Birinci Teşrin(Ekim) 1933 Türkiye Cumhuriyeti’nin 10 Yıldönümünde Kastamonu Halkevi”
isimli çalışma broşüründe Kastamonu’da Tiyatro çalışmaları ile ilgili bilgiler verilmektedir. Halkevi bünyesin “Temsil Şubesi”nin faaliyeti:
“Bu şube üç Kadın ellibeş Erkek olarak cem’an eliisekiz azadan ibarettir. Bütün mahrumiyetlere rağmen en müsbet mesai ibraz eden, zaman zaman halkta güzel san’atlara karşı heyecan ve sevgi yaratan bir şubedir deyebiliriz.
Sahnesini ilk hamlede modern bir şekilde ikmal etmiş, Türk Temsil Akademisi Heyetinin Kastamonu’da bıraktığı intibalar üzerine iptidaî vaziyette olan dekorasyonu daha asri ve işe yarayışlı bir şekle sokabilmiştir .
Evimizin ( 1500 ) liradan ibaret olan dar bütçesiyle iş görmek zarureti karşısında temsillere uygun bir çok eşyayı da muhitten ariyet almak suretiyle berteraf etmiş, (Karanlığın Nuru, Büyük baba, beyaz kahraman, izdivaç Gürültüleri, İzmire doğru, Ateşli delikanlı komedisi, Yasin hoca vodvili, Eşber, bir gece faciası ve Atilla ) piyeslerini temsile muvaffak olmuştur .
Bundan başka Türk temsil akademisi tiyatro gurubuyla Kemal Sahir Kumpanyasına arkadaş katmak ve bu suretle temsil istidadını artırmak muvaffakiyetini göstermiştir. Her iki gurup temsil gecelerini evimizde yaşamış ve otuza yakın temsil vermiştir. Bu itibarla halkın da tiyatroya karşı rağbet ve alakasını çoğaltmıştır.” İfade ile edilmiş.
Ayrıca bina iç mekan düzeni ise yine aynı yayında;
Bina Vaziyeti:İç içe iki salon ve bir odadan ibaret olan evimiz kira ile tutulmaktadır. Bina yedi kolu hali faaliyette olan şubelerin çalışmasına müsait olmadığından güzel sanatlar şubesi ile spor şubesi içinde ayrıca bir mahal kiralanmıştır.
Evimizin üç senelik kontratı hitama ermiştir. Mukavelesi derdesti tecdittir.
Bu seneki içtimada umumi meclis tarafından mikdarı kâfi tahsisatın kabul imkânı hasıl olursa ilk iş olarak merkez bir mahalde bulunan ve bir kattan ibaret olan düzgün ve kârgir yapılı Cumhuriyet Halk Fırkasının ikinci katını ilâve sureti ile inşa ettirmek ve böylece muntazam bir binaya nakledilmiş olmaktır.”bilgisi verilmiş.
Temsil Şubesi heyeti Refik Ahmet Sevengil’in aksine;
Reis: Mustafa Bey, Aza Muhittin Bey, Hüseyin Bey, Faruk Bey, Kemal Bey olarak ifade edilir.
“Dünya bir Tiyatro” şartlanması ile doğumundan ölümüne yaşamının her anına TİYATRO gözü ile bakmış hemşehrimin Kastamonu özelinde “Tiyatro” ne zamandan bu yana icra edildiği konusunda merakı olur mu bilmiyorum?
Yine de kentin kanayan kültürel damarlarında bir pıhtı miktarı bilgiyi bu kentin tarihine katkı olsun düşüncesi ile paylaşılmış olayım.
- ••
Refik Ahmet SEVENGİL (1903–1970)
Refik Ahmet Sevengil 1903’te Bingazi’de doğdu. Babası Binbaşı Bekir Hıfzı bey ve annesi Zehra hanımdır. Refik Ahmet 2 aylıkken babası Kastamonu’ya atandı. Burada 2 yıl kaldıktan sonra İstanbul’a geçtiler. İlk öğrenimini Kocamustafapaşa’daki Gülşen-i Maarif’te, orta öğrenimini Menba-ül İrfan Rüştiyesi ile Mercan İdadisi’nde yaptı.Gazetecilikteki ilk sınavını İkdam’da veren Refik Ahmet, daha sonra Vakit gazetesine geçti, kısa sürede yazı işleri müdürlüğüne yükseldi. 1930’da İstanbul Belediye Meclis üyeliğine seçildi. 1943’te Tokat’tan milletvekili seçildi.1950’de milletvekilliğinden ayrılan Sevengil, Yeni İstanbul gazetesi Ankara temsilcisi ve Basın Yayın Genel Müdürlüğü Radyo Dairesi Müdürü oldu. Ankara Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tiyatro Enstitüsü’nde Türk Tiyatro Tarihi dersleri verdi. 1963-1964 yıllarında İstanbul ve Ankara radyolarında yaptığı “Eski Şiiriimizin Ustaları”, “Yüzyıllar Boyunca Halk Şairleri ve “Çağımızın Halk Şairleri” başlıklı konuşmaları dinleyicilerce çok tutuldu, bu konuşmalar daha sonra aynı adlarla kitap olarak yayımlandı.1964’te TRT Yönetim Kurulu’na seçildi. 1968’de emekli oluncaya değin bu görevi sürdürdü, ayrıca TRT Program Danışmanlığı ve Ankara Devlet Konservatuvarı Türk Tiyatro Metinleri öğretmenliği yaptı.
